Skip to Content

Մարդկային Իրաւունքներ և Ժառանգութիւն

PrintPrintEmailEmailPDFPDF
Aztag Daily
       (ԱՐԹԻՒՐ Ք-ի ՔՈԼԱՃՆԵՐԸ)
 
 
Յունուար 26, 2012
 
Arthur KԳծագրիչ Յարութիւն Նիքոլեանը Լիբանանի մէջ ծանօթ է Արթիւր Քէյ նկարչականանունով:
 
Մարդկային իրաւունքներ ու ոտնահարման մեր ժամանակներուն շատ համահունչ է այդ նիւթին նուիրուած անոր ստեղծագործութիւններուն ցուցահանդէսը, որ հինգշաբթի, 26 յունուարին բացուած է Համազգայինի «Լիւսի Թիւթիւնճեան» ցուցասրահին մէջ: Ստեղծագործողը մարդկային իրաւունքներու եւ պատմական ժառանգութեան նիւթը լուսարձակի տակ առած է` իբրեւ խօսուն կերպարներ ընտրելով պատմութեան եւ մշակոյթի ծանօթ դէմքերը` Սալվատոր Տալի, Այնշթայն, Միքելանճելօ, Ռեմպրանտ, Պեքեթ… Մարդիկ, որոնք իրենց ստեղծածով այս կամ այն չափով փոխած են մարդկութեան պատմութեան ընթացքը:
 
«Ցուցահանդէսին բացումը զուգադիպեցաւ այն օրերուն, երբ Ֆրանսայի ծերակոյտը ընդունեց Ցեղասպանութեան ժխտումը քրէականացնող օրինագիծը: Ատիկա ուրախութիւն մըն էր, քանի որ տեսանք, թէ բազմաթիւ անարդարութիւններէն եւ մարդկային իրաւունքներու ոտնահարման դեպքերէն ետք, տակաւին արդարութիւն կայ», «Ազդակ»-ի հետ զրոյցի ընթացքին ըսաւ Յարութիւն Նիկոլեան` աւելցնելով, թէ որքան կարելի է` պէտք է շատ խօսիլ մարդկային իրաւունքներու մասին, եւ արուեստը այն միջոցներէն մէկն է, որ կրնայ իր ունեցած ազդեցութեամբ նպաստել շատ հարցերու վրայ ուշադրութիւն հրաւիրելուն: Ահաւասիկ, Համազգայինի  «Լիւսի Թիւթիւնճեան»   ցուցասրահին մէջ բացուած ցուցահանդէսն ալ պատմութեանն ու մեր շուրջը տեղի ունեցող շատ երեւոյթներու վրայ ուշադրութիւն հրաւիրելու միջոց մըն է:
 
Արթիւր Քէյը մասնագիտութեամբ բժիշկ է, սակայն, ըլլալով արուեստասէր եւ առնչուելով արուեստագէտներու հետ` ժամանակի ընթացքին զգացած է, որ ինք եւս ցանկութիւն ունի վրձինի ու կտաւի միջոցով փոխանցել իր ըսելիքը: Ունեցած է ցուցահանդէսներ թէ՛ Լիբանան, թէ՛ այլերկրներու մէջ: Անոր ստեղծագործութիւններու ցուցադրմամբ կըզբաղի «Նոազ Արք» ցուցասրահը, որ նաեւ աշխարհի բազմաթիւ քաղաքներ` Մոնաքօ, Նիւ-Եորք, Մոնրէալ, Փարիզ եւ այլ քաղաքներու ցուցասրահներ եւ տաղաւարներ տարած է Արթիւր Քէյի ստեղծագործութիւնները: Երեք անհատական ցուցահանդէս ունեցած է, երեքն ալ`  Պէյրութի մէջ («Նոազ արք», Հայկազեան համալսարանի «Մաթոսեան» ցուցասրահ եւ «Լիւսի Թիւթիւնճեան»): Իբրեւ մուսալեռցի, մասնակցած է նաեւ մուսալեռցի արուեստագէտներու` Հայաստանի մէջ տեղի ունեցած ցուցահանդէսին:  Յարութիւն Նիկոլեանի քոլաժները ստեղծուած են տպագրութեան թեքնիքի միջոցով, որոնց վրայ ան աշխատած է աքրիլիքով, ինչպէս նաեւ գործածած է «թեքսթ-արթը»: Տառային կամ խօսքային արուեստը ալ աւելի ամբողջական դարձուած է ըսելիքը: Արամ Մանուկեան, խաչ, հայկական գորգի կտոր, հայկական գիրեր, հայոց ու համաշխարհային պատմութեան այլ պատառիկներով ստեղծուած են ամբողջական քոլաժներ, որոնցմէ իւրաքանչիւրն իր բազմիմաստ ըսելիքն ունի:
 
Քոլաժներու ժանրին Արթիւր Քէյ դիմած է` ներշնչուելով Փարաճանովի արուեստէն:  Ինք` Փարաճանով նոյնպէս դարձած է գծագրիչի քոլաժներու հերոսներէն մէկը` իր մեծութեամբ առանձնայատուկ շուք հաղորդելով Արթիւր Քէյի ստեղծագործական աշխարհին: Այդ աշխարհին մէջ իրենց տեղը ունին նաեւ ժամանակակից պալէի ինքնատիպ բեմադրիչ Մորիս Պեժարը, Շարլ Ազնաուրը, Պարաք Օպաման (գծագրիչն ուշադրութիւն հրաւիրած է այն փաստին վրայ, որ հակառակ անոր որ Օպամա Նոպէլեան մրցանակ ստացաւ, սակայն քոլաժին մէջ կը տեսնենք իրարանցում, խառնաշփոթ, ինչն ալ մեր ապրած հակասական ժամանակներու պատկերն է): «Ճոն Լենըն» խորագիրով աշխատանքին մասին խօսելով` նկարիչը ըսաւ, որ ան իր կատարած գործով կրթած է սերունդ մը, եւ ատիկա ձեւով մը մաս կը կազմէ մարդկային իրաւունքերուն, քանի որ մարդկային իրաւունքներու տեսանկիւնէն այդ սերունդը «Պիթլզ»-ի երաժշտութեան միջոցով ազնուացաւ… Քոլաժներուն հետ ցուցադրուած են նաեւ ոսկերանգներու մէջ պատկերուած լիբանանեան հին տուներու նկարներ, («Ոսկեայ տուներ» կը կոչէ գծագրիչը զանոնք), որոնք մաս կը կազեն ցուցահանդէսի միւս բաժնին` ժառանգութեան: Գծագրիչը լիբանանեան աւանդական տուները կը դիտէ իբրեւ ոչնչացող մշակոյթի մէկ մաս եւ կը փորձէ կտաւին յանձնելով` ձեւով մը նպաստել անոնց փրկութեան:
 
Իր ստեղծագործական գործունէութեան ընթացքին նկարած է նաեւ փիւնիկեան պատմութեան դրուագներ, օրինակ` փիւնիկեան թագուհիներ (ինչպէս կ՛ըսէ` ներշնչուելով Նինա Ճիտեճեանի գիրքերէն): Գծագրիչը ունի տիեզերական երեւոյթներու սեփական մեկնաբանութիւնը (ներշնչուած իմաստասէր Զեքարիա Սիթչինի…….. տեսութիւններէն, որոնք կը վերաբերին աւելի բարձր քաղաքակրթութիւններու գոյութեան), ինչը անպայման իր արտայայտութիւնները կը գտնէ անոր նկարչութեան մէջ:  Շումերական եւ ուրարտական ժամանակներու արուեստը նոյնպէս անտարբեր չէ ձգած զինք, եւ Արթիւր Քէյ համոզուած է, թէ այսօրուայ մարդը շատ աւելի զարգացած չէ, քան` հազարամեակներ առաջ գոյութիւն ունեցած քաղաքակրթութիւններու մէջ ապրած մարդը:

Գծած է նաեւ մանտոլինով աղջիկներ, ինչպէս նաեւ զերծ չէ մնացած շատ մը նկարիչներու պէս մերկ կիներ գծելու ցանկութենէն, որոնք սակայն տակաւին չեն ցուցադրուած: Յարութիւն Նիկոլեանը (Յարութիւն Նագուլեան ստորագրութեամբ) տարբեր տարիներու բանաստեղծութիւններ տպագրած է «Ազդակ»-ի, «Բագին»-ի մէջ, գրած է նաեւ թատրերգութիւն, ինչպէս նաեւ ուսումնասիրութիւններ` հայկական գորգի մասին:

Քոլաժները տարիներ առաջ ան ցուցադրած է Լիբանանի մէջ` «Ֆենիսիա» պանդոկի ցուցասրահը եւ կ՛ըսէ, որ այդ օրերուն մանաւանդ երիտասարդները մեծ հետաքրքրութիւն ցուցաբերեցին քոլաժներուն մէջ ներառուած նիւթերուն հանդէպ: Այսօր ալ նոյն կարծիքը ունի:

 

«ԱԶԴԱԿ».- Ձեր կարծիքով, այս օրերուն նման նիւթ մանաւանդ ո՞ր արուեստասէր խաւը կրնայ հետաքրքրել:

ԱՐԹԻՒՐ ՔԷՅ.- Երիտասարդները միշտ հետաքրքրուած են նոր արտայայտչաձեւերով, նոր նիւթերով, կը ձգտին մարդկային իրաւունքներու պաշտպանութեան… Կը կարծեմ, որ իրենց ալ պէտք է որ հետաքրքէր: Այս աշխատանքները ես տան կենցաղային մշակոյթին մաս կազմող նկարներ չեմ տեսներ (հակառակ անոր որ հնարաւոր է` մարդիկ ըլլան, որոնք կը փափաքին կիսաքաղաքական նիւթերով նկարներ կախել իրենց տուներուն մէջ), այլ շատ աւելի ակումբային, սրահային ցուցադրութիւնների մշակոյթին կրնան մաս կազմել: Եւ արդէն նկար գնուեց` ակումբի մը մէջ կախելու համար: Ցուցահանդէսը բարեգործական նպատակով է (հասոյթը նուիրուած է «Ազդակ»-ին եւ «Համազգային»-ին): Եթէ շատեր իրենք չեն ուզեր գնել եւ տուն տանիլ, կրնան մասնակցիլ բարեգործութեան եւ գնելով` նուիրել ակումբի մը կամ միութեան մը:
 

«Ա.».-Դուք նաեւ լիբանանեան տուներ եւ փիւնիկեցիներու պատմութեան առնչուող դրուագներ նկարած էք` ամէն մէկը մէկ ժանրի մէջ:  Ո՞ր ժանրին մէջ ձեզի աւելի լաւ կըզգաք:
Ա. Ք.- Նիւթերու առումով, հինգ տարբեր շրջաններ ունիմ,  որոնցմէ ամէն մէկը մէկ ժանրի մէջ են, եւ ես անձնապէս ազատ կը զգամ այդ ձեւով ստեղծագործելու:  Ես արհեստավարժ գծագրիչ չեմ, ինչ որ ինծի թոյլ կու տայ` զգալու այդ ազատութիւնը, չկաղապարուելու: Ես, անշուշտ, կը հաւատամ արհեստավարժութեան, սակայն միւս կողմէն ալ գիտեմ, որ ամէնէն մեծ նկարիչները արհեստավարժ չեն եղած: ՎանԿոկը արհեստավարժ չէր:
Առհասարակ արուեստագէտ մը, ստեղծագործող մը ազատութիւն կ՛ուզէ. ան շատ ալ չ՛ուզեր, որ զինք մտցնեն տարբեր ոճերու, ուղղութիւններու եւ նկարչական դպրոցներու մէջ: Ես նոյնպէս կաղապարուած երեւոյթեր չեմ սիրեր:
… Ամէնքս ալ մահկանացուներ ենք, եւ բոլորիս փափաքն է` պզտիկ հետք մը ձգել, եւ եթէ յաջողինք ձգելու այդ հետքը, շատ կ՛ուրախանանք:
 

«Ա».- Կ՛ըսեն, թէ նկարիչ մը պոհեմի կամ միջավայրի մը ծնունդէ: Ձեր պարագային`  ո՞ր միջավայրի ծնունդն էք դուք:
Ա. Ք.- Ես իմ պոհեմական կեանքս ապրած եմ Հայաստան:  Հոն ալ ստացած եմ իմ նկարչական «մկրտութիւնը»: Հայաստան գացած եմ` բժշկութիւն ուսանելու եւ, ըլլալով արուեստասէր,  շատ ժամանակ անցուցած եմ Մինասի, Էլիբեկեանի, Խարազեանի, Սամուէլ Պետրոսեանի եւ ժամանակի մեծերու արուեստանոցներուն մէջ,  իմ ընկերներս դարձած են անոնք: Հայաստանէն Լոնտոն գացած եմ` ուսումս շարունակելու եւ հոն ալ պոհեմիկ միջավայրերու մէջ ապրած եմ: Վերադարձած եմ Լիբանան, իսկ Լիբանանն ալ ֆրանսական հոգեբանութեամբ նոյնպէս այն տարիներուն իւրայատուկ պոհեմ կ՛ապրէր: Այնպէս որ, այս երեք միջավայրերը ազդեցութիւն ունեցած են իմ վրաս:  Երկար   տարիներ աշխատելով բժշկութեան ասպարէզին մէջ` մօտ տասնհինգ տարի առաջ դիմած եմ նկարչութեան, փորձելով տարիներու կուտակումներն ու զգացումներն արտայայտել այս ձեւով:
 

«Ա.».- Իսկձերընտանիքինմէջգծողներեղա՞ծեն, որոնցմէժառանգածէք:
Ա. Ք.- Արուեստի, գեղեցիկի հանդէպ սէրն ու զգացողութիւնը ժառանգած եմ հօրմէս ու մեծ հօրմէս: Երկուքն ալ գծելուն հանդէպ սէր ունէին:
 

«Ա.».- Դուք հիմնականը պատմական նիւթերու դիմած էք, իսկ մեր նորժամանակները ինչպէ՞ս կ՛ազդեն ձեր վրայ:
Ա. Ք.- Միշտ չէ, որ նոր ժամանակները շատ բարենպաստ կ՛ազդեն: Ասկէ քսանհինգ-երեսուն տարի առաջ, երբ մենք համալսարան գնացինք ուսանելու, մաքուր եւ երազային ներաշխարհ ունեցող երիտասարդներ էինք, կ՛երթայինք ուսանելու, կեանքի եւ արուեստի ճշմարտութիւնները որոնելու, եւ ատիկա մեծ երջանկութիւն մըն էր մեզի համար: Մենք մեր սիրած գործը կ՛ընէինք եւ շահն ու նման բաները մեզ չէինհետաքրքրեր. մաքրութիւն մը կար: Սակայն մեր այս դարուն մէջ երիտասարդները այդպիսին չեն. անոնք իրենց սիրած գործով չեն զբաղիր, քանի որ կը մտածեն, թէ ատիկա իրենց շահ չի բերեր: Երանի՜ վերադառնային այդ մտաւորական ու երազային օրերը, եւ այսօր աշխարհը տարբեր ըլլար: Այսօրուան դրամատէրերը շատ հեռու են նման երազային հոգեբանութենէ.  ցաւօք այսօրուան ժամանակները այլ արժէքներ կը պահանջեն,  եւ ատիկա զիս կը խանգարէ, քանի որ շատ երեւոյթներ կը ջղայնացնեն: Աշխարհը այսօր անտարբեր է ուրիշի ցաւին հանդէպ, այսօր նոյնպէս ցեղասպանութիւններ տեղի կ՛ունենան, եւ աշխարհը շատ շուտ մոռացութեան կը մատնէ… Ասոնք երեւոյթներ են, որոնք չեն կրնար անտարբեր ձգել ստեղծագործող մարդը:
…Վերջին շրջանին, օրինակ, նկարչութիւնը շատ նորոյթ եղածէ: Լիբանանի մէջ նկարիչները սարսափելիօրէն շատցած են: Հնարաւոր է` ատոր պատճառներէն մէկն ալ այն է, որ երբ գիտցան, թէ նկարիչի մը (օրինակ` Փոլ Կիրակոսեանի) նկարները ժամանակին քիչ գումարներով կը վաճառուէին, սակայն մահէն ետք նոյն նկարիչին գործերը հազարաւոր տոլարներու հասած են,  մտածեցին` իրենք ալ այդ ճանապարհով աշխատին: Սակայն ատիկա ճիշդ ճանապարհ մը չէ, տաղանդը դրամ շահելուն հետ կապ չունի: Տաղանդը այլ բան է, դրամ շահիլը` մէկ այլ բան: Բազմաթիւ տաղանդաւոր մարդիկ այդպէս ալ չեն կրցած դրամ շահիլ:
 

«Ա.».- Դուք ուսումնասիրութիւն մը կատարած էք նաեւ հայկական գորգերու վերաբերեալ: Ինչո՞ւ հետաքրքրուեցաք այդ նիւթով:
Ա. Ք. -Ատոր համար դրդապատճառ հանդիսացաւ այն,  որ ժամանակին մէկը զիս խաբեց` իբրեւ հայկական գորգ վաճառելով: Եւ ես սկսայ ուսումնասիրել գորգարուեստը, յատկապէս` կովկասեան գորգերը, գալով այն եզրակացութեան, որ 54 տեսակի կովկասեան գորգեր կան, որոնցմէ 37-ը ես կընկատեմ հայկական: Միշտ աշխատանք տարած եմ, որ աշխարհի մէջ այդ գորգերը ճանչցուին իբրեւ այդպիսին, եւ որ ընդհանրապէս, գորգարուեստի ծագումը նկատուի իբրեւ հայկական: Բազմաթիւ գիտնականներ ապացուցած են, որ գորգարուեստը ստեղծած են հայերը: Այդպէս, այդ մէկ դէպքը պատճառ եղաւ, որ ես մասնակցիմ նաեւ գորգի աճուրդներու, գրեցի յօդուածներ, ուսումնասիրութիւններ եւ այդպիսով դարձայ հայկական գորգի մասնագէտ, որ նոյնպէս արուեստի մաս կազմող ճիւղ մըն է:

Պատրաստեց՝  ԱՆՈՒՇ  ԹՐՈՒԱՆՑ